Yönetim tarihi ve felsefesi yönünden yoğunlukla incelenen Antik Mezopotamya dönemi, sosyo-ekonomik organizasyonların ve medeniyetin bir çok gelişimine öncülük eder. Çivi yazısının bulunması ile tarihi okumayı mümkün kılan "hayat akışı", öncelikle Sümerlerde tapınak şehirlerin içinde geçen ekonomik aktiviteyi ve toplumsal hayatı kayıt altına almıştır. Tarımın gelişimi, sulama sistemlerinin ve toprak sürme yöntemlerinin geliştirilmesine paralel olarak depolanabilir yiyeceği sağlamış, bu da şehir yerleşimini mümkün kılmıştır. Toplumsal sınıflarda ilk makamı tabi ki din adamları ve askerler almış, halkın geri kalanı ile birlikte köleler diğer iki sınıfı oluşturmuşlardır. Ziguratlar sadece ibadet merkezi olarak değil, eğitim kurumu, ticaret merkezi, depo olarak da işlev görürler. Astronomi bilimi için gözlemevi olarak kullanıldıkları iddia edilse de, bir diğer yönden bu insanın Tanrıya yaklaşma ve gökyüzünde ondan işaret kovalama girişimi ile de ilişkilendirilir.
İlk imparatorluk ve merkezi yönetim biçimi Akadlarda görülür. Askeri yenilikleri gerçekleştiren ve en zalim toplumlardan biri olarak anılan Asurlular, yağmalanan topraklardan zorla getirtilen kaynaklar ile dünyanın ilk kütüphanesini kurmuşlar, ve bu kütüphanenin muhteviyatının büyük bir kısmı hala korunmaktadır. İlk yazılı destan olan Gılgamış Destanı' nda ölümsüzlüğün peşinde gezen bir ölümlüye düşülen notlar, ona bu dünyanın verdiği güzellikleri yaşamasını çünkü hepsinin bir gün sona ereceğini, kaçış olmadığını hatırlatır.
Hammurabi kanunları ilk yazılı kanun olarak bilinse de, ondan tam üç yüz yıl önce tarihe geçen Sümerlerdeki Ur-nammu kanunları nedensellik yapısı içerisinde suçları ceza ile tanımlar. Babiller dönemindeki Hammurabi kanunları ise, bir hükümdarın teokratik despotluk gütmeden, dönemin ilk anayasası olarak kabul edilen ve toplumsal hayatı düzenleyen kurallar bütünü ile bir toplumun nasıl yönetildiğini tanımlar. Finansal türev ürünlerinin ilki kabul edilebilecek bir yöntem ile tohumun ürün vermesine engel olabilecek doğal afet ya da susuzluk gibi durumlarda çiftçinin borcu silinir. Renk kodlaması ile stok yönetimi yapılmış, tapınaklar bir devlet kurumu gibi vergi ve kira toplamış, ücret dağıtmış, planlama bütçe ve kontrol için kayıt tutmuş, hatta ihtiyaç sahiplerine sosyal yardım gerçekleştirmiştir. Devletin ekonomik aktiviteyi güçlendirmek için ek istihdam politikalarındaki gibi (durduk yerde tünel açtırma örneği gibi), o zamanlarda da hiç bir sorun olmamasına rağmen durduk yerde bozulup tekrar inşa edilen yenilenen tapınakların bu tip bir girişim olduğu iddia edilir.
Buradaki en dikkat çeken maddelerden biri, birinin bahçesinden haberi olmadan ağaç kesmek karşılığında kesen kişinin ceza ödemek zorunda olmasıdır. Bu ağaçların doğal kaynak olarak kıymetinin bilinmesinden mi kaynaklıdır bilinmez fakat yasaların misyonunu düşündüğümüzde caydırıcı veya cezalandırıcı etkisinin handikapı günümüzde bile anlaşılmış değildir. O sebeple maddi ceza sonucuna razı "neyse parası öderiz" yaklaşımı belki de antik çağlardan miras kalmıştır.
Yine de artan nüfus ve şehirleşme, ağaçsızlaşmaya neden olmuş, sonucunda yaşanan seller ve toprak verimsizliği medeniyetin gerilemesine yol açmıştır. Bu hepimize şehir medeniyetlerinin türlü sosyal ve teknolojik inovasyon ile doğal limitlerinin ötesine geçmesinin bir noktada işe yaramayacağını mı göstermiştir? Belki de...
Sonuç olarak medeniyetin beşiği not düşer: "Adalet ve Refah elele yürür."
Kaynaklar
